انجمن علمی حقوق پزشکی ایران

The Iranian Association of Medical Law

   ///     ///  
 

حقوق سلامت (Health Law) شاخه جدید و گسترده‌‌ای از حقوق است که علاوه بر مسائل حقوقی حاکم بر رابطه پزشک و بیمار و تعمیم مسئولیت به تمامی متخصصان مراقبت از بهداشت و سلامت و همه حوزه‌هایی که نظام سلامت را پوشش می‌دهد شکل گرفته است و این حوزه آکادمیک میان‌رشته‌ای با افزودن حوزه‌هایی نظیر  حقوق پزشکی، حقوق غذا، حقوق دارو، حقوق فناوری‌های نوین، حقوق اقتصاد سلامت، حقوق محیط­ زیست و... به ­عنوان یک حوزه چند رشته‌­ای گسترش یافته و بر سلامت افراد و جمعیت‌ها نظارت دارد؛ این رشته را می‌توان حقوق نظام سلامت نامید.
در پیرابند سطوح، شاخه­‌ها و رویکردهای مختلف می‌توان حقوق سلامت را مورد تحقیق و پژوهش قرار داد که به اختصار برخی از آن‌ها را مورد اشاره قرار می‌‌دهد.
۱- منابع (Sources): حقوق سلامت دربردارنده منابع متنوعی از حقوق بشر، حقوق اساسی، حقوق عمومی، حقوق بین‌الملل، حقوق زیست فناوری، حقوق اداری، حقوق بیمه، حقوق مالیات، حق­وق مالکیت، حقوق قراردادها، حقوق مدنی (حریم خصوصی و رازداری)، حقوق پزشکی و غیره است.
۲- سطوح (Levels): قوانین و مقررات مربوط به سلامت به سطوح ملی، منطقه‌ای و بین­‌المللی  اختصاص داشته و به صورت تطبیقی می­‌توانند مورد تحقیق قرار گیرند و مقایسه چارچوب­‌های قانونی نظام سلامت کشورهای مختلف از اهمیتی دوچندان برخوردار است.
۳- شاخه­‌ها (Branches): مباحث حقوق سلامت مضاف بر شاخه کلاسیک «حقوق پزشکی»، درشاخه­‌های نوظهور نظیر حقوق دندانپزشکی، حقوق پیراپزشکی، حقوق پرستاری، حقوق مامایی، حقوق دارویی، حقوق ژنتیک، حقوق مراکز درمانی، حقوق تأمین اجتماعی و حقوق بیمه سلامت مطرح می‌گردد.
۴- رویکردها (Approach): چهار رویکرد پژوهشی در مطالعه حقوق سلامت وجود دارد:
۱-۴- حق­‌های بشری حقوق سلامت (Human Rights to Health Right): حق بر سلامت، که حق برخورداری از بالاترین استاندارد قابل‌حصول سلامت جسمی و روانی است؛ این حق یک حق اساسی برای تمام ابنای بشر است که باید در برابر هرگونه تبعیض، به ­ویژه در مورد جمعیت­‌های آسیب پذیر مورد حفاظت و حمایت قرار گیرد. چهار عناصر اصلی تحقق این حق عبارتند از: موجود و فراهم بودن، قابل دسترس بودن، قابل قبول و باکیفیت بودن کالاها و خدمات سلامت که دولت‌ها به منظور تحقق آن‌ها، دارای تعهداتی چون تعهد به احترام، تعهد به حمایت و تعهد به اجرا هستند.
۲-۴- حقوق سلامت عمومی (Public Health Law): حقوق سلامت عمومی به اختیارات دولت‌­ها در سطوح مختلف به­ منظور ارتقای سلامت عمومی در چارچوب ارزش‌ها و محدودیت‌های اجتماعی می­‌پردازد تا شرایط لازم برای سالم زیستن مردم و جوامع تامین و تضمین شود. این رشته تلاش می­‌کند بین مسئولیت‌ها و وظایف دولت‌ها و حق‌ها و آزادی‌های فردی و اجتماعی تعادل برقرار نماید. از موضوع‌های مهم تحقیقی آن می‌توان به حقوق جمعیت‌های خاص و آسیب­‌پذیر (زنان، کودکان، سالمندان، اقلیت‌ها، اشخاص بدون تابعیت و اتباع بیگانه)، حقوق بیماری‌های مسری، حقوق سلامت شغلی، حقوق سلامت روان، حقوق باروری، حقوق غذا، حقوق دارو، حقوق محیط زیست، حقوق بیوتروریسم، حقوق اقتصاد سلامت و حقوق پزشکی خانواده اشاره نمود.
۳-۴- حقوق مراقبت سلامت (Healthcare  Law): حقوق مراقبت سلامت به بررسی ابعاد فردی و اجتماعی حق برخورداری از مراقبت­‌های سلامت و تأمین مراقبت‌های سلامت بیماران توسط متخصصان و مراکز ارائه‌دهنده خدمات مراقبت سلامت براساس اصول حقوقی تعیین‌کننده استانداردهای مراقبتی و همچنین حق‌ها و مسئولیت‌های قانونی ارائه‌دهندگان و دریافت‌کنندگان خدمات مزبور (بیماران) می‌­پردازد. از مهم‌ترین مسائل پژوهشی این حوزه می‌توان به حریم خصوصی، محرمانگی، رضایت آگاهانه، سهل­ انگاری، قصور و خطای پزشکی اشاره نمود. ناگفته نماند که موضوع‌های مرتبط با طب تلفیقی و سلامت الکترونیکی (دیجیتالی، سایبری و هوش مصنوعی) هم در حیطه مراقبت‌های سلامت قرار دارند.
۴-۴- حقوق اخلاق زیستی (Bioethics Law): حقوق اخلاق زیستی به مسائل حقوقی و اخلاقی ناشی از توسعه زیست فناوری و زیست پزشکی می‌پردازد و با انتخاب‌های اخلاقی در انجام اقدام‌های مهم کلینیکی روبه‌رو می‌شود. اخلاق زیستی با رشد سریع روش‌های کلینیکی و به‌ویژه بیوتکنولوژی، مباحث اخلاقی گسترش بسیاری یافته و در نتیجه مباحث پژوهشی ناظر بر این حوزه را می‌توان در دو گروه اصلی تقسیم‌بندی نمود؛ در آغاز حیات که موضوع‌هایی از قبیل فناوری‌های کمک باروری، سقط جنین و مباحث ژنتیک و تعدیل ژن قرار دارند و مرگ مغزی، اتانازی (قتل ترحم‌آمیز) که در گروه موضوع‌های مربوط به خاتمه حیات جای می­‌گیرند.